مطلب ذیل به نقل از دکتر محمدهادی فرح‌زادی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد بوده که در سایت وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی منتشر شده است.
مصرف دخانیات یکی از مهم‌ترین بحران‌های سلامت عمومی در جهان معاصر است. سالانه بیش از ۸ میلیون نفر در دنیا بر اثر مصرف مستقیم یا مواجهه با دود دست‌دوم محصولات دخانی جان خود را از دست می‌دهند. این آمار تکان‌دهنده به‌روشنی نشان می‌دهد که دخانیات نه‌تنها یک عادت فردی، بلکه یک بحران جهانی است که سلامت همه جوامع، به‌ویژه کشورهای در حال توسعه، را تهدید می‌کند.
در کشور ما نیز، مطابق آمار رسمی، حدود ۱۴ درصد از مردان و نزدیک به ۴ درصد از کل جمعیت کشور به‌صورت روزانه از یکی از اشکال دخانیات استفاده می‌کنند. در این میان، روند رو به افزایش مصرف قلیان در میان نوجوانان، جوانان و زنان، و همچنین گسترش استفاده از محصولات نوپدید مانند سیگارهای الکترونیکی، ویپ‌ها و کیسه‌های نیکوتینی، زنگ خطر جدی برای آینده سلامت عمومی کشور را به صدا درآورده است.
توانمندسازی جامعه و آموزش مهارت‌های زندگی: سپری مؤثر در برابر اعتیاد
یکی از مؤثرترین راهبردهای پیشگیری از مصرف دخانیات، توانمندسازی جامعه به‌ویژه نوجوانان و جوانان از طریق آموزش مهارت‌های زندگی است. بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، ۸۸ درصد مصرف‌کنندگان دخانیات، نخستین تجربه خود را پیش از ۱۸ سالگی آغاز کرده‌اند. این واقعیت بر لزوم آموزش گسترده و مستمر مهارت‌هایی چون: • «نه گفتن» در برابر فشار همسالان • مدیریت استرس و هیجانات • تصمیم‌گیری مسئولانه • تفکر نقادانه نسبت به تبلیغات فریبنده صنایع دخانی
تأکید دارد. تجربه کشورهای موفقی مانند کانادا، استرالیا و نروژ نشان داده که اجرای کارگاه‌های تعاملی در مدارس و محلات، با مشارکت روانشناسان و مربیان آموزش‌دیده، می‌تواند در تغییر نگرش نسل جوان و کاهش مصرف دخانیات بسیار مؤثر باشد.
نقش کلیدی کارشناسان سلامت روان در پیشگیری و ترک دخانیات
برای حمایت جامع از برنامه‌های پیشگیری و ترک دخانیات، حضور فعال کارشناسان سلامت روان در مراکز جامع سلامت و پایگاه‌های بهداشتی ضروری است. این متخصصان می‌توانند: 1. غربالگری اولیه برای شناسایی افراد در معرض خطر انجام دهند 2. مشاوره‌های فردی و گروهی برای ترک ارائه کنند 3. با بهره‌گیری از رویکردهای شناختی-رفتاری (CBT)، وابستگی روانی به نیکوتین را کاهش دهند 4. از ظرفیت خانواده‌ها برای حمایت از ترک مصرف استفاده کنند
همچنین لازم است سیستم ارجاع برای ارائه خدمات تخصصی روان‌شناختی در زمینه ترک اعتیاد به دخانیات، فعال و اثربخش باشد.
دخانیات؛ عامل خطر چهار بیماری اصلی غیرواگیر
دخانیات یک عامل خطر جدی و اثبات‌شده برای چهار بیماری اصلی غیرواگیر شامل:
• بیماری‌های قلبی‌عروقی • بیماری‌های مزمن تنفسی • بیش از ۲۰ نوع سرطان • دیابت نوع دو است. نیکوتین، که ماده‌ای به‌شدت اعتیادآور است، نه‌تنها بر جسم بلکه بر روان نیز اثرات جدی می‌گذارد و هر ساله موجب مرگ زودرس میلیون‌ها نفر در سراسر جهان می‌شود.
چالش‌ها و راهکارهای عملی
با وجود تصویب «قانون جامع کنترل دخانیات» در کشور، هنوز چالش‌های مهمی پیش روی ماست: • تبلیغات غیرمستقیم و گمراه‌کننده صنعت دخانیات در فضای مجازی و رسانه‌ها • دسترسی آسان نوجوانان به محصولات دخانی، به‌ویژه قلیان • کمبود زیرساخت‌های روانی و حمایتی برای ترک دخانیات
راهکارهای پیشنهادی عبارتند از: 1. توسعه برنامه‌های آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس و مراکز فرهنگی 2. تقویت پوشش خدمات سلامت روان در شبکه بهداشت 3. اجرای قاطع ممنوعیت فروش محصولات دخانی به افراد زیر ۱۸ سال 4. توسعه و ترویج سامانه‌های مشاوره و ترک دخانیات مانند سامانه ۱۴۹۰ 5. افزایش مالیات بر محصولات دخانی و تخصیص درآمد آن برای پیشگیری و درمان
هفته جهانی بدون دخانیات: فرصتی برای اقدام جمعی
هفته جهانی بدون دخانیات، با شعار امسال سازمان جهانی بهداشت:«پرده‌برداری از جذابیت: افشای تاکتیک‌های صنعت دخانیات»فرصتی مغتنم برای هم‌افزایی، آگاه‌سازی و اقدام مشترک همه نهادهای جامعه است. در این مسیر، مشارکت فعال خانواده‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، قانون‌گذاران، و متخصصان سلامت روان، کلید موفقیت ما در محافظت از نسل آینده در برابر این تهدید جدی است.
امید است با تلاش یکپارچه و آگاهانه، شاهد کاهش مصرف دخانیات و ارتقاء سطح سلامت جسمی و روانی جامعه باشیم.
|